اصول اخلاقی
نشریه روانشناسی سلامت و اختلالات رفتاری خود را متعهد به رعایت بالاترین استانداردهای اخلاقی در تمامی مراحل نشر علمی می‌داند. حفظ صداقت علمی، شفافیت، مسئولیت‌پذیری و رعایت حقوق کلیه طرف‌های درگیر در فرآیند انتشار مقاله، از اصول بنیادین این نشریه به شمار می‌رود.
این اصول اخلاقی مبتنی بر دستورالعمل‌های بین‌المللی از جمله کمیته اخلاق نشر (COPE)، کمیته بین‌المللی سردبیران مجلات پزشکی (ICMJE) و انجمن جهانی سردبیران مجلات پزشکی (WAME) می‌باشد. همه نویسندگان، داوران، دبیران و اعضای تیم نشر موظف به رعایت مفاد زیر هستند.
۱. مسئولیت‌های اخلاقی نویسندگان
نویسندگان موظفند هنگام ارسال مقاله، کلیه اصول صداقت علمی، شفافیت در ارائه داده‌ها و رعایت حقوق دیگران را مد نظر داشته باشند.
الف) اصالت و پرهیز از سرقت علمی
-
مقاله باید کاملاً اصیل بوده و پیش‌تر در هیچ نشریه‌ای منتشر نشده یا هم‌زمان برای داوری به نشریه دیگری ارسال نشده باشد.
-
هرگونه سرقت علمی، شامل کپی‌برداری، خودسرقتی (انتشار تکراری)، یا استفاده از منابع بدون ارجاع مناسب، ممنوع بوده و موجب رد فوری یا ابطال مقاله پس از انتشار خواهد شد.
ب) نویسندگی و مشارکت واقعی
-
تنها افرادی باید به عنوان نویسنده معرفی شوند که در طراحی پژوهش، گردآوری داده‌ها، تحلیل نتایج یا نگارش مقاله مشارکت مؤثر داشته‌اند.
-
افرادی که نقش مشورتی یا فنی محدود داشته‌اند، باید در بخش تقدیر و تشکر ذکر شوند نه به عنوان نویسنده.
-
هرگونه تغییر در ترتیب یا تعداد نویسندگان باید با تأیید کتبی کلیه نویسندگان انجام گیرد.
پ) صحت داده‌ها و شفافیت علمی
-
ارائه داده‌ها باید با دقت و شفافیت کامل انجام شود. داده‌سازی، جعل یا دستکاری نتایج به عنوان تخلف علمی جدی تلقی شده و برخورد قانونی و حرفه‌ای در پی خواهد داشت.
-
در صورت نیاز، نشریه می‌تواند درخواست ارسال داده‌های خام یا ضمائم تکمیلی نماید.
ت) اعلام تضاد منافع
-
نویسندگان موظفند هرگونه تضاد منافع (مالی، حرفه‌ای، نهادی یا شخصی) که ممکن است بر فرآیند پژوهش یا نتایج آن اثرگذار باشد را صادقانه اعلام کنند.
ث) کسب رضایت اخلاقی و تأییدیه کمیته اخلاق
-
مقالاتی که شامل پژوهش بر روی انسان هستند، باید دارای کد اخلاق از کمیته اخلاق معتبر باشند.
-
در مطالعاتی که اطلاعات هویتی یا رضایت آگاهانه افراد دخیل است، ذکر دریافت رضایت‌نامه کتبی از شرکت‌کنندگان الزامی است.
ج) پرهیز از انتشار تکراری یا تقسیم غیرمجاز داده‌ها
-
مقاله نباید بخش تکراری از یک تحقیق دیگر باشد (تکرار انتشار یا «برش سالامی»).
-
نویسندگان باید شفاف اعلام کنند که مقاله یا بخشی از آن پیش‌تر در هیچ شکل دیگری منتشر نشده است.
۲. مسئولیت‌های اخلاقی داوران
داوران علمی نقش کلیدی در تضمین کیفیت و اعتبار مقالات دارند و باید در راستای اصول اخلاق نشر عمل کنند.
الف) حفظ محرمانگی
-
تمامی اطلاعات موجود در مقالات دریافتی برای داوری، محرمانه تلقی می‌شود و نباید با دیگران به اشتراک گذاشته شود.
ب) بی‌طرفی و نقد سازنده
-
داوری باید منصفانه، علمی، مستند و با هدف ارتقاء مقاله انجام گیرد.
-
از هرگونه بی‌احترامی، تعصب شخصی یا قضاوت غیرعلمی پرهیز شود.
پ) اعلام تضاد منافع
-
در صورت وجود تضاد منافع، داور موظف است از داوری انصراف داده و موضوع را به دبیر اطلاع دهد.
ت) رعایت زمان‌بندی
-
داوران باید نظرات خود را در زمان مقرر ارسال نمایند. در صورت عدم امکان، مراتب باید به سرعت به دبیر اطلاع داده شود.
۳. مسئولیت‌های اخلاقی دبیران و سردبیر
تیم تحریریه، شامل سردبیر و دبیران تخصصی، مسئول تضمین کیفیت، بی‌طرفی و شفافیت در تمامی مراحل انتشار مقالات است.
الف) عدالت و بی‌طرفی
-
تصمیم‌گیری درباره مقالات صرفاً بر اساس شایستگی علمی، نوآوری، روش‌شناسی، و ارتباط با حوزه نشریه انجام می‌شود و عوامل غیرعلمی مانند جنسیت، نژاد، مذهب، ملیت یا وابستگی سازمانی تأثیری ندارد.
ب) حفظ محرمانگی
-
تمامی اطلاعات مقالات ارسالی نزد تیم تحریریه محرمانه بوده و تنها در اختیار افراد درگیر در فرآیند داوری و نشر قرار می‌گیرد.
پ) تصمیم‌گیری نهایی
-
سردبیر بر اساس گزارش داوران، نظر دبیر تخصصی، و انطباق با خط‌مشی نشریه، تصمیم نهایی در خصوص پذیرش یا رد مقاله را اتخاذ می‌کند.
ت) برخورد با تخلفات علمی
-
هرگونه تخلف پژوهشی (پلاژیاریسم، جعل داده، نقض اخلاق پژوهش) با جدیت و مطابق با دستورالعمل‌های COPE بررسی خواهد شد.
-
در صورت اثبات تخلف، اقدامات مقتضی شامل رد مقاله، اعلام به نهادهای مرتبط یا ابطال مقاله منتشرشده انجام می‌گیرد.
ث) اصلاحات و ابطال مقالات
-
چنانچه پس از انتشار، خطا یا تخلفی علمی کشف شود، نشریه اقدام به انتشار اصلاحیه، بیانیه نگرانی، یا ابطال مقاله خواهد کرد.
-
تمامی اصلاحات به‌صورت شفاف، با ذکر دلیل و لینک‌دهی به نسخه اصلی مقاله منتشر می‌شوند.
۴. رسیدگی به تخلفات پژوهشی و شکایات
نشریه فرآیندی شفاف و نظام‌مند برای رسیدگی به شکایات و تخلفات علمی دارد:
-
شکایت به‌صورت محرمانه توسط سردبیر بررسی می‌شود.
-
به نویسنده (یا افراد مربوطه) فرصت پاسخگویی کتبی داده می‌شود.
-
در صورت تأیید تخلف، اقدامات نظیر رد مقاله، درج اصلاحیه یا ابطال، اطلاع‌رسانی به مؤسسه محل خدمت نویسنده یا اقدام حقوقی انجام خواهد شد.
-
موارد جزئی ممکن است با تذکر و اصلاحات رفع گردد، اما تخلفات عمده منجر به اقدامات جدی خواهد شد.
همه تخلفات براساس دستورالعمل‌های رسمی کمیته COPE رسیدگی خواهند شد.
۵. استقلال تحریری و تأثیرات تجاری
نشریه روانشناسی سلامت و اختلالات رفتاری هیچ‌گونه تبلیغ یا فعالیت تجاری که استقلال تحریری نشریه را تحت‌الشعاع قرار دهد نمی‌پذیرد. تصمیمات علمی و تحریری کاملاً مستقل از منابع مالی و اسپانسرها اتخاذ می‌شود.
۶. اعتراض و بازبینی تصمیمات سردبیری
نویسندگانی که نسبت به تصمیم سردبیر اعتراض دارند، می‌توانند درخواست رسمی تجدیدنظر همراه با دلایل و مستندات خود ارائه دهند. اعتراض توسط یکی از اعضای مستقل تحریریه یا مشاوران علمی بررسی خواهد شد.
شکایات در زمینه‌های اخلاقی، تضاد منافع یا اشکالات رویه‌ای نیز قابل ارائه به نشریه هستند و به صورت بی‌طرفانه و محرمانه بررسی خواهند شد.
۷. نظارت و به‌روزرسانی سیاست‌های اخلاقی
نشریه به‌طور مستمر سیاست‌های اخلاقی خود را بازنگری و به‌روزرسانی کرده و خود را با استانداردهای جهانی هم‌راستا می‌سازد. کلیه نویسندگان، داوران، و دبیران موظف به آگاهی از این سیاست‌ها و رعایت دقیق آن هستند.
بیانیه شفافیت در استفاده از هوش مصنوعی
با توجه به پیشرفت‌های سریع در حوزه فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، به‌ویژه در زمینه نگارش متون علمی، ترجمه، تحلیل داده‌ها و بازبینی نگارشی، مجله علمی ما بر آن است که استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی در فرآیند تهیه، داوری و انتشار مقالات را با شفافیت کامل و در چارچوب اصول اخلاق نشر علمی اعلام و مدیریت نماید.
این مجله در راستای پایبندی به اصول اخلاقی و حرفه‌ای نشر، به‌ویژه دستورالعمل‌های انجمن جهانی سردبیران مجلات پزشکی (WAME)، استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند نگارش، داوری و ویرایش علمی را با رعایت شرایط زیر مجاز می‌داند:
-
استفاده شفاف و مسئولانه: نویسندگان موظف‌اند در صورت بهره‌گیری از ابزارهای هوش مصنوعی (از جمله اما نه محدود به ChatGPT، Grammarly، DeepL و غیره) در تهیه هر بخش از مقاله (مقدمه، مرور ادبیات، نتایج، بحث، ترجمه، نگارش مجدد و...)، این موضوع را در بخش تقدیر و تشکر یا پاورقی صفحه اول به‌صورت شفاف اعلام نمایند.
-
عدم انتساب هوش مصنوعی به‌عنوان نویسنده: مطابق دستورالعمل WAME، هیچ ابزار یا سامانه هوش مصنوعی‌ای نمی‌تواند به‌عنوان نویسنده مقاله علمی در نظر گرفته شود؛ زیرا فاقد مسئولیت‌پذیری اخلاقی و قانونی است.
-
بررسی انتقادی و اعتبارسنجی انسانی: تمامی محتواهایی که با کمک هوش مصنوعی تولید می‌شوند باید توسط نویسندگان انسانی بازبینی، اصلاح و تأیید شوند. مسئولیت کامل در قبال صحت، اصالت، و انسجام مطالب نهایی با نویسندگان انسانی است.
-
استفاده در داوری علمی: داوران در صورت استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی برای تحلیل متون یا کمک در نوشتن بازخوردها، باید از ورود اطلاعات محرمانه مقالات به این ابزارها خودداری کرده و در صورت استفاده، محرمانگی داده‌ها را رعایت نمایند.
-
نقض احتمالی اصول اخلاقی: استفاده نابجا از هوش مصنوعی که منجر به تحریف داده‌ها، تولید اطلاعات نادرست، یا سرقت علمی شود، نقض آشکار اصول اخلاقی نشر تلقی شده و پیامدهای حقوقی و اخلاقی به‌همراه خواهد داشت.
-
بازبینی مستمر سیاست‌ها: با توجه به پویایی حوزه هوش مصنوعی، سیاست‌های مجله در این خصوص به‌صورت مستمر مورد بازنگری قرار گرفته و در صفحه رسمی مجله به‌روزرسانی خواهد شد.
بدین ترتیب، مجله ما به رعایت دقیق و صادقانه اصول شفافیت در استفاده از هوش مصنوعی پایبند بوده و خود را متعهد به پیروی از بیانیه رسمی WAME با عنوان "Recommendations on Chatbots and Generative Artificial Intelligence in Relation to Scholarly Publications" می‌داند.
جهت مطالعه کامل این دستورالعمل می‌توانید به پیوند زیر مراجعه فرمایید:
https://wame.org/page3.php?id=106
