شناسایی مؤلفه‌های شکل‌دهنده باورهای ناتوان‌کننده در بیماران مبتلا به فوبیای اجتماعی

چکیده

هدف پژوهش حاضر شناسایی مؤلفه‌های شکل‌دهنده باورهای ناتوان‌کننده در بیماران مبتلا به فوبیای اجتماعی بود. این مطالعه به روش کیفی و با رویکرد تحلیل مضمون انجام شد. شرکت‌کنندگان شامل ۲۰ بیمار مبتلا به فوبیای اجتماعی از شهر تهران بودند که به شیوه نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته گردآوری شد و پس از رسیدن به اشباع نظری، تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار NVivo و بر اساس مراحل تحلیل مضمون صورت گرفت. یافته‌ها نشان داد سه مقوله اصلی در شکل‌گیری باورهای ناتوان‌کننده نقش دارند: تجارب اولیه شکل‌دهنده (مانند شکست‌های اجتماعی، حمایت ناکافی خانواده، تجربه قلدری و فقدان تجربه موفقیت)، الگوهای شناختی مختل‌کننده (همچون تفکر فاجعه‌ساز، خودارزشی پایین، مقایسه منفی با دیگران و تعمیم افراطی) و پاسخ‌های هیجانی و رفتاری (شامل اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی، واکنش‌های بدنی اضطرابی، استتار و خودسرزنشی پس از تعاملات). شناخت مؤلفه‌های شکل‌دهنده باورهای ناتوان‌کننده در بیماران مبتلا به فوبیای اجتماعی می‌تواند راهگشای طراحی مداخلات درمانی هدفمند و پیشگیری از تداوم اختلال باشد. توجه به تجارب زیسته بیماران و عوامل زمینه‌ای، نقش بسزایی در اثربخشی درمان‌های روان‌شناختی ایفا می‌کند.