فصلنامه علمی روانشناسی سلامت و اختلالات رفتاری

هدف این پژوهش بررسی رابطه بین خودانتقادی و ناگویی هیجانی با ناامیدی در بیماران افسرده و نقش میانجی ناگویی هیجانی در این ارتباط بود. پژوهش حاضر از نوع توصیفی–همبستگی بود. جامعه آماری شامل بیماران افسرده مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره و روان‌درمانی شهر تهران بود. بر اساس جدول مورگان و کرجسی، 400 نفر به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه ناامیدی بک، پرسشنامه خودانتقادی و مقیاس ناگویی هیجانی تورنتو (نسخه 20 سؤالی) بودند. داده‌ها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون در نرم‌افزار SPSS-27 و مدل معادلات ساختاری در AMOS-21 تحلیل شد. نتایج نشان داد بین خودانتقادی و ناامیدی (r = .52, p < .01)، ناگویی هیجانی و ناامیدی (r = .49, p < .01)، و خودانتقادی و ناگویی هیجانی (r = .46, p < .01) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. مدل ساختاری برازش مناسبی داشت (χ²/df = 1.74, GFI = .94, CFI = .96, RMSEA = .043). خودانتقادی اثر مستقیم و معناداری بر ناگویی هیجانی (B = 0.51, β = 0.48, p = .001) و ناامیدی (B = 0.18, β = 0.36, p = .001) داشت. ناگویی هیجانی نیز به‌طور مستقیم ناامیدی را پیش‌بینی کرد (B = 0.15, β = 0.33, p = .001). اثر غیرمستقیم خودانتقادی بر ناامیدی از طریق ناگویی هیجانی معنادار بود (B = 0.08, β = 0.16, p = .001). خودانتقادی و ناگویی هیجانی هر دو نقش مهمی در افزایش ناامیدی بیماران افسرده دارند و ناگویی هیجانی به‌عنوان یک متغیر میانجی بخشی از اثر خودانتقادی بر ناامیدی را توضیح می‌دهد. مداخلات درمانی که هم‌زمان بر کاهش خودانتقادی و بهبود پردازش هیجانی تمرکز دارند، می‌توانند در کاهش ناامیدی این بیماران مؤثر باشند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر آموزش بهوشیاری بر کاهش رفتارهای تکانشی در کودکان ۸ تا ۱۲ ساله مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) انجام شد. مطالعه حاضر از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون ـ پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه پژوهش شامل ۳۰ کودک مبتلا به ADHD بود که به‌صورت هدفمند انتخاب و به‌طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جای گرفتند. ابزار سنجش رفتارهای تکانشی، مقیاس ۱۹ سؤالی تکانشگری مخصوص کودکان بود که روایی و پایایی آن در مطالعات پیشین تأیید شده است. گروه آزمایش تحت آموزش ذهن‌آگاهی مبتنی بر پروتکل ۸ جلسه‌ای کودک‌محور قرار گرفت، در حالی که گروه کنترل مداخله‌ای دریافت نکرد. داده‌ها با استفاده از آزمون‌های شاپیرو–ویلک، لوین و تحلیل کوواریانس (ANCOVA) در SPSS 26 تحلیل شدند. یافته‌ها نشان داد که پس از کنترل نمرات پیش‌آزمون، تفاوت معناداری در نمرات پس‌آزمون رفتارهای تکانشی بین گروه‌ها وجود داشت (F(1,42) = 4.879, p = 0.033, η² = 0.104). نمرات گروه آزمایش در مرحله پس‌آزمون به‌طور چشمگیری کاهش یافت، در حالی که در گروه کنترل تغییری معنادار مشاهده نشد. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که آموزش ذهن‌آگاهی می‌تواند به‌عنوان یک مداخله غیر دارویی مؤثر در کاهش رفتارهای تکانشی کودکان مبتلا به ADHD مورد استفاده قرار گیرد و زمینه‌ساز ارتقای خودتنظیمی و بهبود عملکرد هیجانی آن‌ها باشد.

هدف این پژوهش بررسی اثربخشی درمان سیستمی راهبردی بر مرزها و مثلث‌سازی زنان مبتلا به خشونت خانگی بود. این مطالعه به روش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری و دو گروه آزمایش و گواه ناهمسان انجام شد. جامعه آماری شامل تمامی زنان متأهل شهر اصفهان در سال 1403 بود که تجربه خشونت خانگی داشتند. نمونه‌گیری به شیوه هدفمند انجام و 40 نفر به طور تصادفی در دو گروه آزمایشی و گواه (هر کدام 20 نفر) جایگزین شدند. ابزار گردآوری داده‌ها شامل پرسشنامه مرزهای خانوادگی و پرسشنامه مثلث‌سازی یوسفی و بهرامی (1395) بود. گروه آزمایشی طی هشت جلسه 90 دقیقه‌ای آموزش مبتنی بر درمان سیستمی راهبردی را دریافت کرد و گروه گواه در لیست انتظار قرار داشت. داده‌ها با آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی تحلیل شد. نتایج نشان داد بین گروه‌های آزمایش و گواه در تمامی ابعاد مرزهای خانوادگی شامل مرز منعطف، مرز آشفته، مرز خشک و نیز در متغیر مثلث‌سازی تفاوت معناداری وجود دارد (p<0.001). همچنین، این تفاوت‌ها در مراحل پس‌آزمون و پیگیری پایدار بود. آموزش سیستمی راهبردی توانست میانگین نمرات مرز منعطف را افزایش و نمرات مرز آشفته، مرز خشک و مثلث‌سازی را کاهش دهد. آموزش سیستمی راهبردی رویکردی اثربخش برای بهبود الگوهای ارتباطی و ساختار مرزهای خانوادگی و نیز کاهش مثلث‌سازی در زنان مبتلا به خشونت خانگی است و می‌تواند به عنوان یک مداخله روان‌درمانی کارآمد در مراکز مشاوره مورد استفاده قرار گیرد.

کاهش سطوح سلامت روانی در زنان دارای همسر زندانی می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر زندگی این افراد داشته باشد. این پژوهش با هدف اثربخشی آموزش برنامه تاب‌آوری پنسیلوانیا بر افسردگی، اضطراب و استرس زنان دارای همسر زندانی انجام شد. روش پژوهش از نوع نیمه ‌تجربی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه پژوهش متشکل از کلیه زنان دارای همسر زندانی تحت پوشش انجمن حمایت از زندانیان شهر اردکان در سال ۱۴۰2-1403 بود. که در مجموع ۳۴ نفر به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شده و با گمارش تصادفی در دو گروه ۱۷ نفره آزمایش و کنترل تقسیم شدند. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه اضطراب، استرس و افسردگی (لاویبوند، 1995) بود. گروه آزمایش برنامه تاب‌آوری پنسیلوانیا را طی 10 جلسه‌ی ۱۲۰ دقیقه‌ای دقیقه‌ای دریافت کردند و گروه کنترل هیچگونه مداخله‌ای را دریافت نکردند. داده‌ها به روش تحلیل کوواریانس چند متغیری تحلیل شدند. محاسبات آماری به کمک نرم‌افزار آماریSPSS26 انجام شد. نتایج نشان داد که میانگین نمرات افسردگی، اضطراب و استرس گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل، در مرحله پس‌آزمون کاهش معناداری پیدا کرده است (0۵/0>p). نتایج این مطالعه از تاثیر آموزش برنامه تاب‌آوری پنسیلوانیا بر شاخص‌های سلامت روانی در زنان دارای همسر زندانی حمایت کرد و می‌تواند در بهبود عوامل روانشناختی این زنان به کار گرفته شود.

هدف از این پژوهش، واکاوی تجارب ذهنی بازگشت به جامعه در افرادی بود که سابقه بستری بلندمدت در مراکز روانپزشکی را تجربه کرده‌اند. پژوهش حاضر به روش کیفی و با رویکرد پدیدارشناسی تفسیری انجام شد. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساخت‌یافته با ۳۰ نفر از افرادی که پس از بستری طولانی‌مدت روانپزشکی به جامعه بازگشته بودند، گردآوری شد. شرکت‌کنندگان به‌صورت هدفمند از میان ساکنان شهر تهران انتخاب شدند. تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار NVivo و روش تحلیل مضمون صورت گرفت. مصاحبه‌ها تا دستیابی به اشباع نظری ادامه یافت. یافته‌ها در قالب سه مقوله اصلی شامل: «بازتعریف خویشتن پس از ترخیص»، «تعامل با محیط اجتماعی»، و «سازوکارهای روانی مقابله‌ای» استخراج شدند. شرکت‌کنندگان تجربه‌هایی چون بحران هویت، تلاش برای بازیابی خویشتن، مواجهه با انگ اجتماعی، انزوای اجتماعی، و راهبردهای مقابله‌ای متنوع را گزارش کردند. نقش امید، حمایت اجتماعی، درمان سرپایی، و داشتن اهداف جدید در بازتوانی روانی و اجتماعی افراد تأثیرگذار بود. فرایند بازگشت به جامعه پس از بستری روانپزشکی، تجربه‌ای پیچیده و چندبعدی است که نیازمند حمایت‌های روانی، خانوادگی و اجتماعی است. یافته‌ها ضرورت طراحی برنامه‌های ساختاریافته بازتوانی روانی مبتنی بر فرهنگ بومی، آموزش جامعه برای کاهش انگ، و ارتقاء خدمات پس از ترخیص را برجسته می‌سازند.

هدف این پژوهش، تبیین روایت‌های روانی بازماندگان خشونت خانگی در فرایند بازتوانی روان‌شناختی با تمرکز بر تجربه زیسته، معناپردازی به رنج و مسیر بازیابی روانی است. این پژوهش کیفی با رویکرد پدیدارشناسی تفسیری انجام شد. مشارکت‌کنندگان شامل ۲۳ نفر از بازماندگان خشونت خانگی در شهر تهران بودند که به‌صورت هدفمند انتخاب شدند. جمع‌آوری داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساخت‌یافته صورت گرفت و تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار NVivo و تحلیل مضمون در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی تحلیل شدند. تحلیل داده‌ها منجر به استخراج سه مضمون اصلی شامل «تجربه زیسته از خشونت» (ترس مزمن، انزوای تحمیلی، تحقیر روانی، خشونت فیزیکی)، «مسیر بازتوانی روانی» (آگاهی، حمایت اجتماعی، بازسازی هویت، خودبیانگری)، و «معنا و بازسازی روان‌شناختی» (معنادهی به رنج، رشد پس‌تروما، خودمراقبتی روانی) شد. مشارکت‌کنندگان روایت‌گر فرایندی بودند که از فروپاشی روانی به سوی بازیابی تدریجی ساختار روان‌شناختی خود پیش می‌رفت. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که فرایند بازتوانی روانی بازماندگان خشونت خانگی پیچیده، مرحله‌ای و مبتنی بر بازتعریف معنا و هویت است. شنیدن روایت‌های بازماندگان می‌تواند مبنایی برای طراحی مداخلات درمانی مبتنی بر روایت، حمایت‌های روان‌اجتماعی، و برنامه‌های بومی‌سازی‌شده در بستر فرهنگی ایران فراهم آورد.

هدف این پژوهش، واکاوی روایت‌های بین‌نسلی از تجربه اضطراب خانوادگی در میان بزرگ‌سالان تهرانی و شناسایی سازوکارهای انتقال و بازسازی اضطراب در بستر روابط خانوادگی است. این مطالعه با رویکرد کیفی و روش پدیدارشناسی تفسیری انجام شد. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۲۱ مشارکت‌کننده از شهر تهران گردآوری شد. انتخاب مشارکت‌کنندگان به‌صورت هدفمند و با تنوع حداکثری انجام گرفت. فرایند مصاحبه تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. داده‌های کیفی با استفاده از نرم‌افزار NVivo و از طریق کدگذاری مضمون‌محور تحلیل شدند. تحلیل شامل استخراج کدهای اولیه، ایجاد زیرمقوله‌ها و شناسایی مضامین اصلی بود. سه مضمون اصلی از تحلیل داده‌ها استخراج شد: «انتقال تجربی اضطراب بین نسل‌ها»، «اضطراب به مثابه میراث خانوادگی» و «بازسازی معنای اضطراب در نسل جدید». روایت‌ها نشان دادند که اضطراب اغلب از طریق سکوت خانوادگی، نقش‌های ناهشیار و سبک‌های رفتاری در خانواده منتقل می‌شود. همچنین نسل جدید با بهره‌گیری از منابع حمایتی بیرونی، گفت‌وگوی بین‌نسلی و مرزبندی روانی با نسل پیشین، تلاش دارد تا معنای اضطراب را بازتعریف کند. اضطراب در خانواده‌ها نه‌تنها به‌عنوان یک اختلال روانی، بلکه در قالبی معنابخش، فرهنگی و ساختاری منتقل می‌شود. تحلیل روایت‌های بین‌نسلی می‌تواند درک عمیق‌تری از مکانیسم‌های پنهان اضطراب خانوادگی فراهم سازد و زمینه‌ساز طراحی مداخلات روانی و آموزشی مبتنی بر روایت باشد.

هدف از این پژوهش، واکاوی ابعاد پنهان احساس شرم مزمن در نوجوانان مبتلا به اضطراب عملکردی با استفاده از رویکردی کیفی و پدیدارشناختی بود. این مطالعه با رویکرد کیفی پدیدارشناسی و با بهره‌گیری از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته انجام شد. جامعه پژوهش شامل نوجوانان ۱۴ تا ۱۸ ساله ساکن تهران با تشخیص اضطراب عملکردی بود که از طریق نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. با انجام ۱۸ مصاحبه و رسیدن به اشباع نظری، داده‌ها جمع‌آوری شدند. تحلیل داده‌ها با روش تحلیل مضمون و به کمک نرم‌افزار NVivo انجام گرفت. اعتبار پژوهش از طریق بازبینی مشارکت‌کنندگان و تحلیل همکاران پژوهشی تأمین شد. تحلیل داده‌ها منجر به استخراج سه مقوله اصلی شد: (۱) تجربه درونی شرم مزمن، (۲) پویایی‌های خانوادگی و بین‌فردی، و (۳) راهبردهای ناکارآمد مقابله‌ای. زیرمقوله‌هایی مانند خودارزیابی منفی، ذهن‌آگاهی منفی از خود، سبک تربیتی سرزنش‌گر، طرد اجتماعی و اجتناب رفتاری در روایت‌های نوجوانان به‌وضوح مشاهده شد. مشارکت‌کنندگان احساس کردند که شرم، تجربه‌ای پایدار و درونی‌شده است که عملکرد، ارتباطات و هویت آنان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. شرم مزمن در نوجوانان دچار اضطراب عملکردی، ساختاری پیچیده از عوامل درونی و بین‌فردی دارد و با راهبردهای مقابله‌ای ناسازگار همراه است. این نتایج بر اهمیت طراحی مداخلات روانی-اجتماعی، آموزش والدین و ایجاد فضای امن در مدارس برای کاهش شرم و ارتقاء سلامت روان نوجوانان تأکید دارند.